De gereedschapskist van de romanschrijver, blog #2

Waarom elk verhaal begint bij een complexe hoofdpersoon (protagonist) die iets wil (en dat niet makkelijk kan krijgen én er waarschijnlijk achter komt dat wat hij dacht te willen helemaal niet is wat hij nódig heeft…)

Goed, je hebt een boekidee of verhaalidee. Het kan natuurlijk dat je vooral een idee hebt van wát er plaatsvindt, of van wáár de gebeurtenissen plaatsvinden. Maar de kans is groot dat dit draait om een persoon… iemand die iets meemaakt. En dan niet zómaar iemand, maar jouw protagonist. Maar als je begint te schrijven, hapert het. Je komt niet verder. Of je plot voelt vlak, je protagonist ‘goes through the motions’, maar raakt je niet.

Als je vastloopt, ligt de oplossing waarschijnlijk bij de protagonist. Hoe geef je jouw hoofdpersoon complexiteit, gelaagdheid, waardoor die overkomt als een mens van vlees en bloed? Begin met je af te vragen: wat wil die echt? Wat heeft hij of zij nodig? En wat zit dat verlangen in de weg?

In dit blog laat ik je zien waarom je hoofdpersoon (of hoofdpersonen) het fundament is van je verhaal en hoe je die verdieping aanbrengt die je lezer geboeid houdt. Loop je vast in je verhaal? Ik geef je praktische tools om terug te keren naar de kern: wie is je hoofdpersoon, en waarom doet zijn of haar verhaal ertoe?

Waarom is de hoofdpersoon de spil van je verhaal?

Je schrijft in een populair genre zoals romantasy, feelgood of YA. Er zijn duizenden verhalen op de markt, en als schrijver wil je opvallen. Lezers willen niet alleen een spannend plot, ze willen voelen wat een personage doormaakt.

Zonder sterke personages mist je verhaal zijn ruggengraat. En als jij geen verbinding voelt met je hoofdpersoon, hoe moet je lezer dat dan voelen?

Je lezer kijkt door de ogen van je hoofdpersoon en dat perspectief maakt dat het verhaal binnenkomt (of binnen kán komen). Zoals John Yorke, expert in verhalen, het stelt in Into the Woods: “Plot is simply the mechanism by which you reveal character.”¹
Oftewel: de gebeurtenissen in je verhaal (de plot) zijn niet los te zien van je hoofdpersoon, ze zijn het middel waarmee je diens innerlijke ontwikkeling zichtbaar maakt. Waar de plot vertelt wat er gebeurt, laat karakterontwikkeling zien waarom dat ertoe doet.

Je hoofdpersoon is niet één van de elementen in je verhaal, het is je verhaal. Kort samengevat:

• Een goede hoofdpersoon zorgt er dus voor dat je lezer betrokken raakt.
• De centrale vraag wordt: “Over wie gaat je verhaal, wat maakt diegene mee, hoe verandert dit diegene en waarom doet dat ertoe?”
• Zonder innerlijk conflict geen betekenisvol plot.

Zonder conflict geen karakterontwikkeling

We kennen allemaal wel het advies; bedenk iets wat je hoofdpersoon wil en gooi lekker veel obstakels op diens pad. Vaak zijn dit natuurlijk uiterlijke obstakels. Hiermee creëer je conflict. Je zou kunnen denken; zo, klaar. Maar échte spanning creëer je door je hoofdpersoon een innerlijk conflict te laten doormaken.

Hoe pak je dat aan? De kernvragen van ieder verhaal zijn ‘wat wil je protagonist?’ en ‘wat heeft hij of zij echt nodig?’

John Yorke heeft een handig lijstje met vragen, waaronder deze kernvragen, samengesteld waarmee je jouw verhaal kunt toetsen.

Het verschil tussen ‘the want’ en ‘the need’ (die laatste is gerelateerd aan ‘the character flaw’): Wat het personage denkt nodig te hebben (de ‘want’ oftewel het verlangen), is niet wat hij/zij echt nodig heeft (de ‘need’ oftewel de behoefte).

De behoefte is de les die de protagonist moet leren om de ‘flaw’ te boven te komen, aldus Yorke. Dat wat ze moeten leren, is juist dat waar ze het meest bang voor zijn. Die frictie (conflict) zorgt voor spanning en diepgang. Dat is eigenlijk de motor van het verhaal.

Voorbeeld YA:
De hoofdpersoon in een youngadultroman wil door anderen geaccepteerd worden (want), maar moet leren om zichzelf te accepteren (need).

Voorbeeld romantasy:
Je schrijft een romantasy waarin de hoofdpersoon wraak wil. Dan kun je obstakels opwerpen waardoor het telkens nét niet lukt om dat verlangen te vervullen. Maar je kunt de hoofdpersoon complexer of gelaagder maken (en het plot dus ook) door hen de need (behoefte) te geven van verbinding of heling.

Hoe gebruik je conflict om een complexe hoofdpersoon te creëren?

De meeste boeken bevatten zowel een innerlijk (waar het vooral over gaat in deze blogpost) als een uiterlijk conflict. Beide vormen van conflict kun je zien als de katalysator van de karakterontwikkeling. Conflict dwingt tot keuzes en keuzes onthullen karakter.

Misschien wist je al dat er zes soorten conflict zijn:

1. Mens vs. Mens
2. Mens vs. Zichzelf
3. Mens vs. Natuur
4. Mens vs. Maatschappij
5. Mens vs. Technologie
6. Mens vs. Bovennatuurlijk

Het genre waarin je schrijft, dicteert vaak wat voor soort conflict de drijvende kracht in jouw verhaal zal zijn. Een aantal voorbeelden:

• YA → vaak mens vs zichzelf of mens vs maatschappij
• Romantasy → mens vs bovennatuurlijk of mens vs mens
• Cosy mystery → mens vs maatschappij

Je kunt natuurlijk ook meerdere soorten conflict in één verhaal combineren. Heel mooi is als het ‘uiterlijke’ conflict en het ‘innerlijke’ conflict overlappen of op elkaar inspelen. Door de gebeurtenissen wordt de protagonist met zichzelf en diens ‘character flaw’ geconfronteerd.

Welke tools helpen om je hoofdpersoon complexiteit te geven?

Gebruik tools zoals:

• Yorke’s 10 vragen (link)
• Hero’s Journey: voor meer verdieping van je plot; laat de uiterlijke reis parallel lopen aan de innerlijke reis. (link)
• Laat karaktereigenschappen zien in plaats van uitleggen: show, don’t tell

Praktijktip: Ken de backstory, maar overlaad de lezer er niet mee. Laat het doorschemeren via acties, keuzes, fouten.

Hoe weet je of je personage ‘werkt’?

• Voelt de lezer empathie, zelfs als het geen ‘leuk’ personage is? (Vraag het je proeflezers!)
• Heeft hij of zij duidelijke drijfveren?
• Is er groei of verandering zichtbaar?
• Voel jij als schrijver een connectie?

Als je elke vraag met ‘ja’ kunt beantwoorden, is de kans groot dat je personage ‘werkt’!

Tips & tools voor een complexe hoofdpersoon

Mini-schrijfoefening: laat je hoofdpersoon zichzelf vandaag nog 5 kernvragen stellen.

1. Wat wil ik (bereiken). Wat is mijn doel?
2. Waar ben ik bang voor?
3. Wat probeer ik verborgen te houden?
4. Waar loop ik keer op keer tegenaan?
5. Wat moet ik loslaten om mijn doel te bereiken?

Conclusie

Zonder sterke personages geen sterk verhaal. Veel verhalen blijven vlak omdat de hoofdpersoon geen echte groei doormaakt. Juist de innerlijke reis geeft je verhaal kracht en betekenis.

Het verschil tussen een verhaal dat blijft hangen en eentje dat snel vergeten is? De gelaagdheid van het personage. Verhalen die raken hebben altijd een hoofdpersoon die complex is en gelaagd, met een duidelijk verlangen/ doel in het leven, met gebreken en angsten, en die een ingrijpende verandering doormaakt.

Wil je hier dieper mee aan de slag? Schrijf je in voor de wachtlijst van Op verhaal komen.
Een minitraject met schrijfbegeleiding voor romanschrijvers die hun personages tot leven willen brengen en zo verhalen schrijven die écht raken.

¹ Yorke, John. Into the Woods: How Stories Work and Why We Tell Them. Penguin, 2014, p. 9.