De gereedschapskist van de romanschrijver, blog #4

Iedere romanschrijver stuit vroeg of laat op het beruchte schrijfadvies Show, don’t tell. Maar zodra je ermee aan de slag gaat, blijkt het ineens vaag, moeilijk toe te passen en vaak te letterlijk opgevat. Moet je dan áltijd laten zien en nooit meer vertellen?

Als redacteur en schrijfcoach is dit ook het advies dat ik het meeste geef. Daarom leek het me een goed idee om er een blogpost aan te wijden. In dit blog ontdek je niet alleen wat tonen in plaats van vertellen betekent, maar vooral hoe je de balans vindt, welke middelen je kunt inzetten en waarom dit de sleutel is tot meeslepend creatief schrijven.

Herkomst van het schrijfadvies show don’t tell

De uitspraak wordt meestal toegeschreven aan de Russische schrijver Anton Chekhov. Hij schreef: “Don’t tell me the moon is shining; show me the glint of light on broken glass.”

Met andere woorden: zeg niet “Het was een mooie nacht”, maar laat de lezer zelf ervaren hoe dat eruitziet. Chekhov wees daarmee op de kracht van details: kleine observaties die emoties en sfeer oproepen, zonder dat je het expliciet benoemt.

Mijn visie op tonen in plaats van vertellen

Wat mij betreft gaat er veel mis met dit advies omdat het dus vaak te zwart-wit wordt opgevat. Alsof je nooit meer iets mag vertellen en alleen maar moet laten zien. Dat is onmogelijk én onnodig. Een roman zonder tell is onleesbaar: de lezer verdwaalt in eindeloze details zonder houvast. Tegelijkertijd verlies je een lezer als je alleen maar samenvat en uitlegt (‘vertelt’).

De kunst zit ‘m dus in de balans. Je laat zien waar de lezer moet voelen en ervaren, en je vertelt waar tempo of overzicht nodig is. Ik geloof dat dit de essentie is van creatief schrijven: het verschil tussen informatie geven en een ervaring oproepen. Je wilt de lezer onderdompelen in de fictieve wereld die je hebt gecreëerd met enkel woorden. Talent helpt, maar beheersing kost tijd en oefening. Elk groot schrijver heeft dit door vallen en opstaan leren perfectioneren.

Wat betekent Show, don’t tell in schrijven?

De meeste schrijvers zijn waarschijnlijk bekend met de feedback:“Je vertelt hier te veel, je moet meer laten zien.” Maar dan blijft de vraag: hoe dan?

• Tell = vertellen/ benoemen. “Hij was boos.”
• Show = laten zien wat een personage voelt of hoe een personage is via o.a. gedrag, dialoog of beschrijvingen. “Zijn vuisten balden zich, zijn stem sloeg over toen hij sprak.”

Het is natuurlijk niet alleen iets om toe te passen op personages. Het geldt eigenlijk voor alles. Bij show gebruik je bijvoorbeeld acties, zintuigen, setting of dialoog om de lezer het verhaal zelf te laten ervaren. Het is zo belangrijk om dit te doen omdat show de verbeelding van de lezer activeert en emoties oproept. Tell betekent dat je uitlegt of samenvat.

Show, don’t tell is niet alleen dat je schrijft ‘hij balde zijn vuisten’ i.p.v. ‘hij is boos’. Er zijn allerlei stijlfiguren of literaire middelen, zoals metafoor, stijl, toon, dialoog, setting, die je kunt gebruiken.

Maar hierin schuilt de nuance: show is krachtig, maar tell is óók nodig. Zonder vertellen verzandt je verhaal in eindeloze scènes vol details, zonder tempo. Een roman is geen film; samenvatten is onmisbaar om de boog van een verhaal te dragen. De uitdaging ligt in de juiste dosering.

Show én tell voorbeelden uit Room van Emma Donoghue

1. Voorbeeld van show in Room van Emma Donoghue

“There’s a little bit of light at Skylight’s top, the rest of her is all dark. TV snow’s white but the real isn’t, that’s weird. ‘Why it doesn’t fall on us?’

‘Because it’s on the outside.’

‘In Outer space? I wish it was inside so I can play with it.’

• Analyse: Er wordt niet uitgelegd: “Jack groeit op in gevangenschap.” De dialoog toont de absurditeit van zijn werkelijkheid: voor hem is ‘Room’ de hele wereld met de objecten daarin die hoofdletters krijgen zoals ‘Wardrobe’, ‘Table’, ‘Rug’ en ‘Skylight’.
• Waarom sterk? De lezer begrijpt de claustrofobie en de beperking zonder dat dit met zoveel woorden wordt verteld.

2. Tell

“The sea’s real, I’m just remembering. It’s all real in Outside, everything there is, because I saw the airplane in the blue between the clouds. Ma and me can’t go there because we don’t know the secret code, but it’s real all the same.

Before I didn’t even know to be mad that we can’t open Door, my head was too small to have Outside in it. When I was a little kid I thought like a little kid, but now I’m five I know everything.”

• Analyse: Er komt tell voor in de roman, maar het knappe is dat de hoofdpersoon de verteller is en alles vanuit het perspectief van Jack is geschreven. Het is alsof je echt in zijn hoofd zit.
• Waarom sterk? Het laat zien dat ook in een sterk show-gedreven roman, tell nodig is.

Conclusie

Show, don’t tell is misschien wel het bekendste schrijfadvies ter wereld, maar tegelijk ook een van de minst begrepen adviezen. Het gaat er niet om dat je nooit meer mag vertellen. Het gaat erom dat je als schrijver het verschil kent en bewust kiest: hier laat ik de lezer voelen en ervaren, daar geef ik een samenvatting om tempo en overzicht te bewaren. In die balans ligt de kracht van een goed verhaal.

Als romanschrijver wil je je lezer niet alleen informeren, maar onderdompelen in een wereld die gaat léven voor de lezer. Daarom is dit advies zo essentieel.

In mijn werk met schrijvers zie ik telkens hoe dit inzicht hun tekst verdiept en hun stem krachtiger maakt. Het vraagt oefening, het vraagt geduld, maar het is een vaardigheid die iedere schrijver onder de knie kan krijgen.

Wil je weten hoe jij dit toepast in je eigen manuscript? Doe de Quickscan en ontdek waar jij nog te veel vertelt in plaats van toont. Of schuif aan bij Op verhaal komen, waar we samen oefenen om van vertellen naar laten beleven te gaan.